In 2016 woonde autodidact Michiel Robberecht een half jaar in het dorpje Bwamanda (Noord-Congo), om er samen met de bewoners vorm te geven aan PEER GYNT. Het werd een poëtische, romantische lezing van Ibsens personage in 23 minuten. Neergezet door debuterend acteur Guylain Itambi Ibambe, baadt de Peer Gynt van Robberecht in het maanlicht, wordt hij omgeven door bloemen en dwaalt hij rond in een bos vol geheimen. “De film is eerder opgebouwd als een gedicht dan als een coherent verhaal. De kijkers moeten het zelf tot leven wekken met hun verbeelding.”
Je hoofdpersonage is geïnspireerd op Peer Gynt uit de gelijknamige theatertekst van Hendrik Ibsen. Peer heeft bij hem echter ook een erg donkere kant, waarvan we in jouw versie niets terugvinden.
MICHIEL ROBBERECHT Zeker, mijn versie is een stuk romantischer. ‘Mijn’ Peer Gynt is een dromer, een personage vol verwondering. De film is meer een vrije interpretatie dan echt een verfilming van het stuk. In het begin van de toneeltekst krijg je het gevoel dat Peer op reis vertrekt, maar na een tijd blijken het zijn eigen verhalen te zijn. Het stuk gaat dan verloren lopen in die verhalen. Dat heb ik ook proberen te doen: je gaat van realiteit naar fantasie zonder op het einde nog te weten in welke van de twee je je bevindt. Daarom vind ik het ook een veel interessanter stuk om te lezen dan in opvoering te zien. Het stuk heeft dezelfde ziekte of rijkdom als het hoofdpersonage. Het is een erg eclectisch verhaal dat alle kanten uitgaat. Ik denk dat om die reden Griegs muziek bij het stuk meer gelauwerd wordt dan de theatertekst zelf.
Filmstill
De teksten zijn heel poëtisch, zoals: “Hier in de schaduw leven we als dwalende schimmen en in de stilte van de nacht horen de mensen je stem alsof hij uit de hemel komt.” Komt dat van Ibsen?
M. ROBBERECHT Nee, ik heb geen teksten van hem gebruikt. Ik heb het zelf geschreven, maar ik heb me heel hard geïnspireerd op dingen die ik hoorde terwijl ik in Bwamanda woonde, de beeldspraak die er werd gebruikt. Het verhaal van de drijvende bloemen, de verschijningen die ze zien, dat heb ik allemaal daar opgevangen en dan in mijn eigen taal verwoord. Samen met de mensen in het dorp hebben we het script naar het Lingala vertaald. Ik heb hier zelf ook Lingala voor geleerd. Omdat de film in Congo gemaakt werd, door een Congolese cast en crew, moest hij ook voor een Congolees publiek honderd procent kloppen. Dit was eerder een rijkdom dan een moeilijkheid: het Lingala is een ontzettend poëtische taal.
Hoe heeft jouw ervaring van het dorp de film beïnvloed?
M. ROBBERECHT Ik denk dat vooral de manier van kijken van de mensen daar mij erg beïnvloed heeft. Het gaat over een verwonderde manier van kijken, die je daar heel erg ervaart. Om een voorbeeld te geven: de eerste twee weken zat ik met Zaïna, mijn productiemanager, op de centrale straat van het dorpje. Ik zag een afgebrand huisje en vroeg hoe dat gebeurd was. Hij vertelde mij dat er net voor ik aankwam een dief op heterdaad betrapt was. Dieven worden daar beschouwd als slechte tovenaars. Zaïna vertelde dat de dief toen zo kwaad geworden was dat hij in een olifant veranderde en alles kort en klein is beginnen slaan. Zo heeft het huisje vuur gevat. Ik lachte eerst een beetje met dat verhaal, maar voor Zaïna was het de waarheid. Ze hebben daar een beetje een Peer Gynt-manier om naar de dingen te kijken. Zulke verhalen zijn daar alomtegenwoordig en er zitten er ook een paar in de film.
Trok je om die reden met Ibsens tekst naar Congo?
M. ROBBERECHT Het is bekend dat er in de dorpen in het evenaarswoud een grote vertelcultuur heerst. dat was een van de redenen voor mij om naar daar te trekken. Toen ik daar was, ervoer ik het intenser dan ik had verwacht. Guylain kwam elke dag met zo’n verhaal. Een andere reden was dat Congo mij altijd erg heeft aangetrokken door de verhalen van mijn grootouders en moeder, die daar gewoond hebben.
Guylain speelt Peer Gynt. Je zegt dat hij uit zichzelf ook al veel fantasierijke verhalen vertelde. Voor hem was die rol dus op het lijf geschreven. Hij heeft ook iets deugenieterigs over zich.
M. ROBBERECHT In de hele regio was nog nooit een film gemaakt, dus er waren ook geen acteurs in het dorp. Ik heb Guylain leren kennen toen hij de generator kwam herstellen. In de film is hij natuurlijk degene die de generator stukmaakt. Toen hij de kamer binnenkwam, was er een zekere energie. Er ging van hem een grote joie de vivre uit. We hebben even gepraat en toen wist ik dat hij het was.
We werken momenteel aan de montage van een tweede film waarin hij de hoofdrol speelt: Bateau Peer Gynt. Guylains grote droom is om radiopresentator en acteur te worden, en daarvoor moet hij naar Kinshasha. Het is een soort making-of documentaire, maar in plaats van achteruit te kijken, kijken we vooruit. We vertellen opnieuw het verhaal van Peer Gynt, over zijn verwondering, maar dan vanuit een totaal andere optiek. De film is een documentaire over zijn persoonlijke leven, hoe hij zijn persoon als acteur samenvalt met de dromen van Peer Gynt en hoe hij zelf een Peer Gynt-personage gecreëerd heeft dat volledig losstaat van de Noorse Peer Gynt.
Filmstill
De Congolese ervaring was waarschijnlijk verbluffend wat de natuur betreft. Er zitten heel wat natuurbeelden in de film.
M. ROBBERECHT De verbeelding komt voort uit de natuur. De omgeving van het bos en alles wat daar gebeurt … In PEER GYNT komen veel van de verhalen ook uit het dierenrijk. Het is een heel sensorische film: niet alleen natuurbeelden, maar ook -geluiden en tekst spelen een grote rol. Ik wou bovendien voldoende tijd geven om de verbeelding tot leven te laten komen. Het verhaal van Peer Gynt is heel open en vrij eenvoudig. Het interessante eraan is dat mensen vaak meer verwachten, maar het ‘meer’ zit in de verbeelding die ze moeten hebben om er zelf mee aan de slag te gaan, zoals bij een gedicht.
… er je eigen interpretatie aan geven.
M. ROBBERECHT Ja, interpretatie, maar vooral ook gevoel. Je moet het tot leven willen laten komen.
Toen PEER GYNT afgewerkt was, heb je hem in het dorp op een groot scherm getoond en een groot feest georganiseerd. Hoe reageerden de mensen daar op de film?
M. ROBBERECHT Het was de eerste keer dat er een film op groot scherm werd getoond, maar het meest hallucinante voor het publiek was nog dat ze in de film dingen herkenden van in het dorp. In de omgeving hebben de meesten enkel films gezien die in andere landen zijn gedraaid, of als de beelden al in hun eigen land gedraaid zijn komen ze meestal uit een van de steden. Het moet magisch zijn voor het eerst beelden te zien die bij jou gemaakt zijn. Alles krijgt een andere waarde, een andere beleving. Na de vertoning van PEER GYNT was er eerst zoveel lawaai dat ik dacht dat ze kwaad waren! Maar ze wilden de film nog eens zien, deze keer met uitleg. Dat was super fijn: Guylain, Zaïna en ik hebben toen live audiocommentaar gegeven.
Setfoto
In de teksten die je voor deBuren schreef naar aanleiding van je verblijf in Bwamanda, lezen we enkele reflecties over het aankomen als Belg in Congo. Op welke manier heb jij je afgezet tegen het koloniale verleden?
M. ROBBERECHT De kolonisatoren wilden kennis brengen vanuit een superioriteitsgevoel. Ik was daar om zelf iets te leren, in de overtuiging dat daar een rijkdom was waarmee ik mijn film naar een hoger niveau kon tillen. Ik liet mijn stijl beïnvloeden door wat er aanwezig was. Dat vind ik heel belangrijk. Participatie was daar ook een onderdeel van: ik heb daar mijn crew gezocht en heb ideeën uitgewisseld met hen. Mijn politieke houding zit veel meer in mijn werkwijze dan in de film zelf. Ik geloof heel hard in het samengaan van enerzijds politieke documentaires die dergelijke thema’s aankaarten en anderzijds films die de schoonheid en het intrinsiek mens-zijn in de verf zetten, zij het met een bewuste werkwijze. Ik probeer met respect naar de omgeving om mij heen te kijken. Het is een hele grote valkuil als je zo’n project doet. De blanken die in het binnenland van Congo komen, zijn er voor het werk, en dat betekent geld. Je bent daarom meteen omgeven met mensen die graag willen helpen. Dan is het heel gemakkelijk om te zeggen: ik wil dit, en jij gaat het zo doen.
Ik ben blij dat ik er zo lang heb kunnen zitten. Een andere houding kan je haast enkel bereiken door de mensen met wie je werkt goed te leren kennen en duidelijk te maken dat je op hetzelfde level zit. Pas als je niet een, maar twintig, dertig keer je idee kan uitleggen, en het ook kan laten zien, zal de samenwerking lukken.
